De moeilijkste, meest tijdrovende prent uit Het lied van de spreeuw om te maken was deze. Ik weet niet waardoor het precies kwam. Misschien had ik het idee te vastomlijnd in mijn hoofd, dat kan voor een kramp zorgen die ertoe leidt dat je nog maar moeilijk aan je eigen verwachtingen kunt voldoen. Ik heb twee versies uitgesneden waarvan de eerste de prullenbak in ging, de ijsvogel was te groot en te plomp, er zat niets anders op dan opnieuw beginnen. Ik heb over alles getwijfeld wat hier te zien is. Of ik het water zwart moest maken met de spiegeling in een enkele lijn, of ik de twee gespiegelde afbeeldingen los van elkaar moest snijden, dus met die witte lijn ertussen of dat ik alles uit één geheel moest maken. En toen ik het beeld uiteindelijk af had kon ik moeilijk beoordelen of het klopte, of wat ik beoogd had ook gelukt was, en eigenlijk kan ik dat tot de dag van vandaag niet goed. Wat ik wilde bereiken was dat er een vervreemdend effect zou ontstaan bij het kijken, dat je niet goed zou weten wat je zag, wat boven water was en wat onder. Nou ja, in die zin is mijn plan dus misschien wel gelukt. De gespiegelde tekst was iets dat ik heel graag erin wilde maar wat wel tot technische rompslomp leidde, er moest nu zodanig veel tekst in een vrij kleine witte ruimte gepropt worden dat het niet goed paste. Ik weet niet zo goed of de vormgever blij met me was maar ik heb dit idee tamelijk volhardend doorgedrukt, al had het weinig gescheeld of de spiegelletters waren komen te vervallen. Ik ben erg blij dat ik het doorgezet heb, het geeft de pagina precies alles wat hij nodig heeft. Sommige prenten uit het boek kostten weinig tijd en sneed ik zingend en zonder problemen, deze duurde lang en vergde veel van mij maar ook van andere mensen. Een boek maakt zichzelf niet, het komt niet aanwaaien, het is een continue zoektocht naar het beste wat mogelijk is.

Ik was benaderd om een prentenboek te maken door Emile, de uitgever van Ploegsma en dus was hij ook gedurende vrijwel het hele proces mijn vaste aanspreekpunt en sparringpartner. De samenwerking verliep heel organisch, heel prettig, maar natuurlijk waren er ook momenten dat we even niet op één lijn zaten. Zo had ik deze prent aanvankelijk gemaakt als omslag, dat leek me echt een wauw-effect geven, zoveel drukte, zoveel vogels bij elkaar. Het had me weken en veel hoofdbrekens gekost om hem te maken. Emile was niet enthousiast. Hij stond aan mijn werktafel en sprak de legendarische woorden: ‘aha’ toen ik de afgedrukte plaat uit de map haalde. Misschien voelde ik zelf op dit moment ook al wel dat het geen goede omslagprent was, misschien had ik zelf ook al wel twijfels gehad tijdens het maken, ik weet het niet meer zo goed, maar ik was niet in mijn wiek geschoten of teleurgesteld. Net daarvoor had ik mijn contract naar de uitgeverij gestuurd in een grote bruinkartonnen envelop waarop ik een spreeuw had gedrukt, die gebruikte ik in die tijd om mijn oningelijste werken te verzenden. In diezelfde week opperde Emile dat we daar misschien iets mee konden doen voor het omslag. Dat was het beste idee ooit. De oorspronkelijke omslagprent werd het schutblad, de oplettende lezer heeft gezien dat het eerste schutblad gespiegeld is aan het laatste, ik houd van dit soort details. Ik ben ontzettend blij met het huidige omslag, soms ligt iets in zijn eenvoud zo voor de hand dat je er in eerste instantie overheen kijkt. Wat is het dan fijn om goede mensen naast je te hebben die met je meedenken.

Mijn favoriete prent uit Het lied van de spreeuw is deze, met alle spreeuwen bij elkaar. De tekst luidt: ‘Vergeet niet te zingen over ons, zeiden de spreeuwen. ‘Alleen samen zijn we heel.’ Aanvankelijk was die tekst veel langer en ingewikkelder, gedurende het maakproces ben ik steeds stukjes weg gaan halen die ik overbodig achtte. Uiteindelijk werd het dit. Ik wilde deze boodschap erin omdat ik hier ontzettend in geloof, in solidariteit, in het verbond tussen alles wat leeft op aarde, tussen mensen onderling, tussen mens en dier, flora en fauna. Hoe we elkaar beïnvloeden en hoe we samen een keten vormen. Met de spreeuwen als voorbeeld. Maar ik besefte ook dat als je hier niet mee bezig bent of voor open staat dat ik dan nog zoveel zinnen eraan kon wijden, de kern zou niet overkomen. Daarom heb ik het verhaal uitgebeend tot er alleen dit overbleef. En ik dacht: wie het voelt begrijpt zo precies wat ik bedoel. En wie het niet voelt die kan snel door naar de volgende bladzijde.

De laatste dagen van 2021 werkte ik bijna onafgebroken aan dit paneel. Het stond al heel lang in schets maar nu had ik er eindelijk ruimte voor. Het is 0,90x1,20 m, dus echt heel groot. Ik wilde iets maken dat liefde en intimiteit uitstraalt, het is voornamelijk geschilderd maar ik heb ook mijn eigen linosneden erop gedrukt zodat het werk-in-werk is geworden. Vanochtend maakte ik het af en ik ben erg blij met het resultaat. Dat deze liefde maar door heel 2022 de heersende emotie mag blijven.

We hebben het gered, 2021. En we zijn er, nu, hier, op het randje van het jaar. Dat is al heel wat. Of misschien meer: dat is eigenlijk alles dat er toe doet.

In de nacht van 6 augustus projecteerde ik het portret van De lezeres op de buitenmuur van de boekhandel in mijn stad. De daaropvolgende dagen schilderden we haar in, in de kou en regen, gelukkig had ik een schilderteam want zelf durfde ik amper op de hoogste plank van de steiger te klimmen. Maar de laatste dag scheen de zon, ik was een beetje gewend geraakt aan de hoogte en zat in mijn bloesje op de steiger, boven op het hoge dak en keek uit over de wijk, de kerk in de verte, de blauwe lucht. Mijn handen waren zwart van de verf, mijn schouder deed pijn van het schilderen. Maar hier, zo dicht bij mijn werk dat vanaf nu hoog boven de stad uit torende, zo indrukwekkend groot, ervoer ik een intens geluksgevoel. Het was vrijheid die zich over me uitstortte. En het besef: dit is alles wat ik wil.
Vaak komen gevoelens in golfbewegingen, emoties die aan komen rollen als het getij en dan weer wegebben. Maar. Soms blijken gevoelens de voorbode te zijn van een nieuwe koers, de doorbraak van een dijk, een onbekend stroomgebied dat zich openbaart. Een nieuw bewustzijn.

Er gebeurde in 2021 veel op privégebied, nare dingen zoals de lockdowns, mijn gehandicapte tante die overleed, er waren zorgen over mijn ernstig zieke schoonzusje, er was de grote zomeroverstroming. Maar ook fijne dingen: de winter die in mijn geheugen gedomineerd werd door een eindeloze vorstperiode, schaatsen met mijn dochter op het ven bij de Duitse berg, reeënsporen in de sneeuw, de slee achter ons aan. Een zomer met zeiltochtjes in ons oude, te kleine en krakkemikkige bootje Sjra, eindeloos veel wandelingen, vuurtjes in onze wei, zwemmen in de rivier even verderop.

Op werkgebied was er mijn webshop die vanaf de opening in mei een groot succes was, Het lied van de spreeuw kwam uit en werd ontzettend fijn ontvangen met fantastische recensies. De zevende druk voor Slot, de opname van drie van mijn werken in het Prentenkabinet in Leiden, het filmen van een reportage.

En ergens, ergens tussen dit alles door vond mijn leven een nieuwe vorm. De emotie die ik ervoer, zittend in op de steiger op het dak van de boekwinkel, golfde door al het oude wat ik ooit had opgebouw, sloeg een bres in al mijn dijken en nam bezit van me. 2021 was een jaar waarin ik voelde hoe het is om volledig vrij te zijn, of: zo vrij als ik me maar kan voelen. Om alle ademruimte te kunnen en durven benutten, om te maken wat ik wil. Het was het jaar waarin ik mezelf breed maakte en volzoog met geluk om wat ik kan, wat mijn talenten zijn. En waarin ik mezelf de grootst mogelijk toestemming gaf om te zijn wie ik ben.

Samen met deze doorbraak kwam er ook een nieuw besef. Mijn werkende leven en mijn persoonlijke leven zijn niet identiek, ze lopen in elkaar over, hebben veel overlap, maar ze zijn niet gelijk. Hoe vrij ik me in mijn werk ook voelde dit jaar, in mijn persoonlijke leven is er op dit vlak nog werk aan de winkel. De ketens van angst en verlangen mogen dan wel losser zitten dan ooit, afgeschud heb ik ze nog niet.

Op de valreep van dit jaar kochten we een nieuwe zeilboot. De Sjra mag door naar een nieuw gezin met kinderen die erin leren zeilen, we vonden een prachtige Randmeer waarin we eindelijk goed met z'n vieren passen. Komend voorjaar mag ze het ruime sop in, we zullen haar Marie dopen en ik verheug me op de zomer waarin we tot laat zullen varen, een zonsondergang op ons water bij het kerkje op de landtong, iets mooiers bestaat niet.

Ik wens jullie geluk in 2022, en ruimte en vrijheid, de durf om te zijn wie je bent.

Goeie Rutsch.