De dag begon vanochtend vroeg met een videobelsessie van de jongste, tien is ze, met haar klasgenootjes. Een idee van een van de moeders en meteen had iedereen het omarmd. Vanaf vandaag zullen de kinderen elke dag om negen uur samen de thuisschool openen met hun traditionele spreuk, zoals ze dat op school ook doen.
Ik zat naast haar, haar armen gekruist voor haar borst, haar ogen gespannen op het scherm van haar telefoon gericht, waar de kinderen uit haar klas hetzelfde deden. Uit alle monden klonken de woorden, een beetje pieperig en warrig nog, zo'n eerste keer, maar dat was niet erg.
Ik zie rond in de wereld (...)
Ik zie diep in de ziel
Ik zat naast mijn dochter en moest ervan huilen. Omdat ik verdrietig ben over de situatie waar we in zitten, ik had mijn kinderen zo graag iets anders gegund dan dit, maar ook om hoe mooi het is dat zo'n initiatief zomaar opplopt en in al zijn eenvoud een onverwachte warmte verspreidt.
Na afloop werd er nog wat gekletst en logden de kinderen een voor een uit, mijn dochter sloeg haar schrift open en ging aan het werk.
Zoals ouders sinds het ontstaan van de mensheid ben ik geprogrammeerd om mijn kinderen veiligheid te willen bieden, ik wil ze in geborgenheid laten opgroeien en narigheid uit de weg ruimen. Nu is de werkelijkheid opgerukt tot verder dan mijn armen hen kunnen behoeden, en dat wringt tot diep in mijn biologische oercode.
'Ik heb een leuke opdracht voor school,' zei mijn oudste, die inmiddels ook aan tafel was aangeschoven.
Ze liet me het filmpje zien dat haar leraar had opgenomen, hij opende met Hey mensen!, ik moest erom lachen.
Een essay schrijven over mogelijke positieve gevolgen van de virus-uitbraak.
Op het moment dat bescherming geen vanzelfsprekendheid meer is, gaat er iets groters in werking. Een voorleven hoe het leven te hanteren, in alles wat er komt.

Op de televisie was een jonge vrouw die genegenheid had opgevat voor een man die nogal out of her league was.
'Ik snap niet dat ze hem leuk vindt,' zei mijn oudste dochter.
Ze zei het met afgrijzen in haar stem, en even later nog een keer:
'Waaróm vindt ze hem leuk?
Uiterlijk is een groot goed als je vijftien bent.
Met mijn ogen op het scherm gericht zei ik het zonder nadenken.
'Vanwege zijn neus.'
Ze fronste haar wenkbauwen. 
'Wat is er dan met zijn neus?'
Het was een flinke neus.
'An der Nase eines Mannes erkennt man seinen Johannes,' zei ik.
Ik hou helemaal niet van dat soort onzinnigheden, maar dat van de neus was eruit gefloept en nu kon ik niet meer terug.
Mijn dochter zuchtte.
'Alwéér Rilke zeker.'
'Eh ja,' zei ik toen maar.
Het zijn vreemde tijden. Toen ik de dochters gisteren vertelde dat de scholen echt dichtgingen leken ze het niet zo goed te begrijpen. Het was alsof ze dachten dat ik het verzonnen had, de avond verliep kriegel, tot ik het zat was en iedereen naar bed stuurde. Zelf bleef ik nog wat zitten, me niet zo goed raad wetend met alles.
Het was na elven toen ik naar buiten liep, het was stil en heel donker, ik tilde de hond op en hield haar tegen me aan, en ik keek omhoog. Het leek alsof de sterren al lang niet meer zo fel waren geweest. En ik dacht: dit is het nu dus.

.

Het mooiste vind ik als ik een werk maak, ik ernaar kijk en denk: ik weet nog niet waarom, maar dit is goed. En dat ik dan na een week of drie ‘s ochtends wakker word en dat ik het ineens begrijp. Waarom het goed is.

Het ging slecht met me, dit afgelopen jaar.
Daar kun je allerlei labels opplakken, maar ik noem het maar gewoon zoals ik me de meeste tijd voelde: ongelukkig.
Ik heb me vaak afgevraagd of het erg is om een poosje in je leven ongelukkig te zijn. Toen ik in het diepst van het ongeluk zat, in de heetste weken van de zomer, gaf ik daar een ander antwoord op als nu, nu het stof heel langzaam begint neer te dalen en ik nu en dan weer wat blauwe lucht zie.
Ongeluk is niet erg, als je maar weet dat het weer voorbij gaat.
Schrijven kon ik niet dit jaar, of bijna niet. Ik voelde me de slechtste schrijver die er bestond. Het was een afschuwelijk gevoel. Ik ben mijn schrijven. Als mijn schrijven is weggevaagd ben ik weg, of andersom, dat weet ik niet zo goed.

Er waren ook goede dingen.
Wandelingen met Marie. Ik zag dat mijn dochters uit aan het groeien zijn tot mooie, bewuste mensen. Heldere zondagochtenden aan de zeilhaven, spiegelend water. Mijn bijen. Kunst die bij me naar binnentrok en die mijn ongeluk opvulde met lijnen en kleuren, en die me, richting de laatste maanden van 2019, het gevoel gaf dat ik alles mocht zijn wat ik wilde.

Als ik uit al het beeldende werk van het afgelopen jaar het beste, of meer: het meest representatieve werk zou moeten kiezen, dan zou het deze linosnede zijn. Al mijn werk vertelt een deel van het verhaal van dit jaar, maar deze is het hele verhaal.
Ik maakte het een paar weken geleden in een opwelling, in totale, ongebonden vrijheid, ik had geen idee wat ik uitbeeldde, het deed er niet toe.
Vanmorgen werd ik wakker en snapte ik het.

Ik wens jullie voor 2020 geluk.

Gisterochtend, het was nog donker, lag de hond aan mijn voeten in een stille woonkamer.
'Ze is niet helemaal lekker,' zei ik tegen de jongste, die net uit bed kwam.
Marie was wel eens vaker niet lekker, het was nooit iets dat een goede kotspartij niet oploste.
De kinderen vertrokken naar school, het was inmiddels licht. Ik knielde neer bij de hond en ik dacht: dit is niet goed. De blik in haar ogen deed me denken aan die van een gewonde soldaat op het slagveld, glazig, wegglijdend.
De dierenarts hield alle deuren open toen ik haar de praktijk binnendroeg, haar poten staken vreemd omhoog, een slappe baby.
Een inwendige bloeding, geen redden aan, ik huilde bij de aanblik op haar haastig kaalgeschoren buik, zo zacht en roze dat het pijn deed.
In vliegende vaart haalde ik de meisjes uit school, samen namen we afscheid.
'Ik wil dat ze er gewoon nog is,' zei de jongste, die geen leven zonder Marie heeft gekend. Vertwijfeld hield ze het stille lichaam vast, alsof ze de dood niet kon geloven.
We begroeven haar in de wei, naast de sterappel, gewikkeld in een wollen deken.
Precies elf jaar was ze bij ons.
Vanochtend liep ik de keuken in, haar drinkbakje stond er nog. Ik kan het nog niet opruimen.