Uit: De Limburger, 25 mei 2018

DE KRACHT VAN DE MOÔDERTAAL
Tekst: ROB COBBEN
Foto: RENÉ CORTEN

Schrijfster Octavie Wolters uit Roermond mocht de teksten selecteren voor het negentiende Platbook. Ze was aangenaam verrast door het niveau van de inzendingen.

Ze kan zich er nog steeds over opwinden. Is zichtbaar geëmotioneerd over de opmerking die een Amsterdammer een tijdje geleden tegen haar maakte; dat Limburgers dialect spreken omdat ze zich willen afzetten tegen de rest van Nederland. Met zo’n opmerking doe je de moôdertaal ernstig tekort, vindt Octavie Wolters. „Het dialect is zo emotievol. Het echte gevoel dat ik bij sommige dialectwoorden heb, kan ik niet overdragen, dat is niet te vertalen in het Nederlands. Dat vind ik jammer en fascinerend tegelijk. De moedertaal bezit een oerkracht.”

Wolters, in 1977 geboren in Sint Odiliënberg en tegenwoordig woonachtig in Roermond, is Neerlandicus. Ze was fanatiek blogger en vlogger voordat ze twee jaar geleden haar debuutroman Voorland publiceerde bij uitgeverij Ambo|Anthos. In het Nederlands. Voor Platbook 19, dat ze samenstelde, schreef ze het voorwoord. In het dialect. Haar eerste publicatie in haar moedertaal, bekent ze. Nee, dat is niet bewust nooit eerder gebeurd. „Schrijven in het Limburgs kwam gewoon niet eerder op mijn pad. Toen ik op mijn website meldde dat ik een boek ging schrijven, kreeg in meteen een reactie van een uitgeverij uit Amsterdam. Ik heb Voorland in het Nederlands geschreven omdat die uitgever dat wilde.” Haar tweede roman, die nog in de maak is en waarschijnlijk volgend voorjaar in de winkel ligt - „het is een rijpingsproces, dat ik de tijd wil geven” - zal ook in het Nederlands verschijnen. Maar ze sluit niet uit dat ze in de toekomst vaker in het dialect zal gaan publiceren, vertelt ze.

Smaakvol
Wolters was aangenaam verrast door het niveau van de inzendingen voor Platbook 19, vertelt ze. „Ik was nieuwsgierig, wist niet goed wat ik moest verwachten. Iedereen kon immers een bijdrage insturen. Maar de meeste inzendingen vond ik smaakvol. Ze straalden een zekere bezieling van de schrijver uit. Dialect schrijven is toch een vak apart. Je leert dat niet op de lagere school, je moet je er echt in verdiepen.”
Zo’n negentig proza- en poëziestukken uit alle delen van de provincie kreeg Wolters onder ogen. Daarvan heeft ze er uiteindelijk 39 geselecteerd voor de nieuwste uitgave van de dialectreeks, die morgen gepresenteerd wordt. „Ik heb me laten leiden door mijn gevoel”, legt ze uit. „Als iemand in mooie beelden spreekt, geef ik me al snel gewonnen. Ik hou enorm van beeldend taalgebruik.”

Harde en zachte dialect
Wat haar het meest is opgevallen? De enorme verscheidenheid aan dialecten. Wolters: „Ik wist natuurlijk dat de Limburgse taal rijk is en dat er veel verschillen in zitten. Maar als dat dan allemaal op papier staat, vind ik dat geweldig om te zien. Het Noord-Limburgs met z’n harde k-klanken, het zachte, zuidelijke dialect met z’n lange tonen...”

Wat haar het meest geraakt heeft? „Enkele bijdragen in het Kerkraads. Dat dialect is hermetisch, je moet als niet-Kerkradenaar moeite doen om het te doorgronden. Maar als dat lukt, dan blijkt hoe prachtig die taal is. Ik was enorm geraakt door het gedicht E sjwestersje van Sjeng Strouven. Opgebouwd uit strofen van vier regels, zonder metrum en zonder rijm. Maar zo aandoenlijk en vertederend opgeschreven, pretentieloos ook. Dat is echt mijn favoriet.”

Iech wós ’t zicher en de mam hauw ’t óch in ’t jeveul: iech zouw e breursje krieje um mit tse kanne sjpieële en voesballe. De entäusjoeng woar jroeës wie de mam mit jet noa heem koam wat zie e sjwestersje neumet. Iech moeët vroeë zieë mit e zoeë sjun sjwestersje, zate ze allenäu, mer iech woar ’t nit.

Platbook 19 wordt 26 mei  om 17.00 uur gepresenteerd in boekhandel Plantage in Roermond. De uitgave kost 9.90 euro.

Op 26 mei wordt om 17.00 uur Platbook 19 gepresenteerd. Het thema is: Wie water en vuur. Locatie: boekhandel Plantage Roermond. Iedereen is van harte welkom.

Met veel plezier heb ik deze bundel samengesteld, het niveau van de inzendingen, zowel poëzie als proza, was hoog. Ik ben trots op het eindresultaat en voel me vereerd dat ik een bijdrage mocht leveren aan deze traditie in de dialectliteratuur.

Platbook 19 bevat werk van Sjeng Strouven, Wim Kallen, Paul Sour, Frits Roumen, Arno Kierkels, Toos Schoenmakers, Wiel Roeselers, Han Berghs, Jan Titulaer, Roos Smeets, Ton van Wegberg, Mariet van Knippenberg, Piet Nieuwenhuizen, Hugo Luijten, Jean Dewaide, Corrie Stultiens-Meusen, Han Tummers, Jean Paulssen, Karel Ruiten, Ton Bijsterveld-Claessens, Wim Heijmans, Mien Wijnhoven, Annie Tummers-Huppertz, Jo van Es, Annie van Gansewinkel, Marion Coenen, Ed Gubbels, Leonne Cramers, Vivianne Rijnders, Marleen Schmitz, Els Zeegers-Koelen, Ton in ’t Zandt, Maurice Hinzen, Mia van Wegberg-Kurvers, Marianne Wulms-Hovens en Lisa Naus. Platbook 19 is evenals alle voorgaande nummers voor 9,90 euro te koop in diverse Limburgse boekhandels en via www.ticshop.nl.

Platbook is bedoeld voor Limburgse dialectschrijvers en –lezers. De bundels worden uitgegeven in opdracht van het Huis voor de Kunsten Limburg in samenwerking met Veldeke Limburg, Raod veur ’t Limburgs, Stichting LiLiLi, Uitgeverij TIC en Wim Kuipers. Auteurs uit de hele provincie werken mee om telkens een ander thema te beschrijven in hun eigen verhalen, gedichten en andersoortige teksten

De literaire wereld is onlosmakelijk verbonden met het uitreiken van prijzen. Een literaire prijs is natuurlijk per definitie een ongemakkelijk gegeven (want: ingegeven door een grote dosis willekeur, geluk en nog wat andere toevalligheden) maar desondanks belangrijk: voor de toekomstige referentie van wat de huidige generatie aanmerkt als relevant. Maar ook: voor de promotie van het boek in het algemeen en het concept literatuur in het bijzonder, leesbevordering en vooruit, voor de erkenning van het métier van de arme, twijfelmoedige schrijver.

Eerder deze week werd de Libris Literatuurprijs uitgereikt, Murat Isik won, met Wees onzichtbaar. Er waren veel lovende woorden maar ook kwamen amper een paar uur na de bekendmaking de onvermijdelijke eerste ontevreden reacties los op de sociale media. Er werd geklaagd over de stijl in de roman: 'harkerige woordkeuze', 'soaperige clichédialogen' en 'ambtenarenproza'.

Ik heb een sterke voorkeur voor boeken met een virtuoze stijl. Maar die voorkeur is vanzelfsprekend subjectief. Ik denk dat stijl niet het enige belangrijke is in literatuur en bij het toekennen van een prijs.

De afgelopen dagen heb ik de algemene juryrapporten van de Libris-prijzen van de voorgaande jaren eens doorgelezen.
Een citaat uit het juryrapport van de Libris Literatuurprijs in 2017:
'In ons juryberaad ging het vaak over stijl, eigenheid, literair engagement maar ook over tendensen die wij meenden te onderkennen en over thema’s die wij, in telkens andere bewoordingen, terugzagen in verschillende romans.'

Wat is het precies wat de arme, twijfelmoedige literair schrijver doet? Hij geeft ons een afspiegeling van de maatschappij. Dat doet hij niet altijd op een militante manier, staand op de barricaden, dat gebeurt vaak subtiel, door in een roman een mens in een situatie, in een tijdsbeeld te plaatsen. Deze jury heeft zichzelf als taak gesteld om dat maatschappelijke tijdsbeeld helder te stellen, door er één boek uit te pikken dat een bepaalde richting vertegenwoordigt.

Wees onzichtbaar gaat over een migrantenkind dat opgroeit in de Bijlmer in de jaren '80. Een tirannieke vader, een emanciperende moeder, de wijk die verandert. Met de keuze voor Wees onzichtbaar koos de jury voor een roman die 'de lezer een wereld toont die bekend is uit krantenartikelen en sociale studies, maar nog te weinig uit romans.' (Citaat uit juryrapport.)

Misschien is er van alles aan te merken op Isik's stijl. Dat kan. Maar op Wolkers' rauwe zinnen was dat in 1969 ook. Een bepaalde stijl kan horen bij een bepaalde stroming.

Natuurlijk gaat literatuur over stijl, ik ben de laatste die dat zal ontkennen. Maar het gaat over veel meer. Over tendens, over tijdsgeest en een eventuele kentering daarin. Over waar een maatschappij mee bezig is.

Het is een kwestie van geduld tot we kunnen zien of de jury een keuze heeft gemaakt die de tand des tijds zal doorstaan. Of Wees onzichtbaar over vijftig jaar nog steeds wordt gezien als een boek dat het heersende tijdsbeeld anno 2018 representeerde.
Ik denk dat het een goede kans maakt.
Eén ding weet ik zeker: er zal tegen 2068 geen haan meer kraaien naar de stijl.

Onlangs bezocht ik het klooster in mijn geboortedorp. De zusters hadden me uitgenodigd omdat ik over de priorij schreef in Voorland, en op een zondagavond, na de vespers in de basiliek, werd ik opgewacht bij de uitgang. Samen liepen we in de vallende schemer naar het klooster, waar ik een rondleiding kreeg door de lange kloostergangen, na afloop hadden we een gesprek. Twee zusters in habijt tegenover me; of ik wat wilde drinken, en een koekje.

Vaak, sinds ik schrijf, overvalt me het verlangen naar een onversneden leven. Een leven waarin er maar één doel is, en alles dat je doet in het teken staat hiervan. Een passie die het bestaan doordrenkt tot in zijn verste uiteinden.

Soms zijn er vlagen in mijn schrijversleven dat ik het nader, meer dan. De verzonkenheid die zo diep is, dat ik ophoud te bestaan. Ik besta alleen nog als lichaam, mijn geest is opgelost, ik heb hem laten verdwijnen in het verhaal. Ik heb hem bevrijd. Ja, misschien is bevrijden het juiste woord.

Aan de randen van het schrijven moet er een leven geleid worden. Een lege huls als lichaam leeft ongemakkelijk. De bevrijde geest laat zich niet zomaar vangen voor een avondje met vrienden, een feestje. Soms lijkt het alsof ik met lege ogen naar de wereld kijk, en dan vullen pijn en schuld mijn holle vaten. In de bevrijding van mijn geest schuilt verholen de opoffering van mezelf, mijn leven, en alles, iedereen om me heen.

Het was donker in de koffiekamer van het klooster. Een lampje in de hoek brandde zacht. Ik leunde met mijn ellebogen op tafel en dacht na over wat de zusters mij verteld hadden. Open en vrij, hun handen gevouwen in hun schoot, een onvermijdelijkheid had in hun woorden gelegen. Mijn koekje was ik vergeten op te eten.

Het onversneden leven dat ik verlangde was niet de zuivere passie, die had ik immers al gevonden. Wat ik zocht was een leven zonder pijn en schuld.

Iets ten noordoosten van de stad waar ik woon, staat een prachtig kasteel. Ik rijd er vaak langs als ik met de hond ga wandelen, het is omzoomd door bossen en weiden, een geweldige plek.
Ik stel me voor dat het er in de zomer van 1572 schitterend moet hebben uitgezien, de lucht blauw, de bomen vol in het blad, het stille water van de slotgracht glinsterend in de zon.
Het was juli toen het leger van Willem van Oranje het kasteel op brute wijze innam en op 23 juli trokken de troepen zuidwaarts om aan de poorten van Roermond 'in 's Prinsen naam' de stad op te eisen. De burgers boden tegenstand, maar het wilde niet baten. Gedreven door godsdiensthaat en op jacht naar de schatten uit de Katholieke kerk, richtte het leger een bloedbad aan. In het Kartuizer klooster werden 12 monniken en 1 burger op gruwelijke wijze vermoord. De 13 zwaar verminkte lijken werden publiekelijk tentoongesteld in de stad.
Het klooster bestaat gewoon nog steeds, 1572 is minder lang geleden dan je denkt. Als je ooit Roermond bezoekt, ga er vooral even langs, in de Caroluskapel vind je namelijk nog de schedels van de vermoorde monniken, ze zijn tentoongesteld in een glazen kastje.
Zo, genoeg gekletst. Ik ga de vlag even uithangen. Rondje over de vrijmarkt lopen. Oranjetompoesje eten.
Ik ben namelijk enórm koningsgezind.