De laatste aflevering van dit rubriekje over de totstandkoming van Het lied van de spreeuw gaat over de pauw. ‘Vergeet niet te zingen over jezelf,’ zei de pauw. ‘Alleen jij weet wie je bent.’
Heel eerlijk? Als het aan mij had geleden dan had deze prent niet in het boek gestaan. Het was een van de eerste prenten die ik maakte en, zoals dat vaak gaat bij het maken van een boek, tegen de tijd dat ik ongeveer klaar was had het voortschrijdende inzicht me ingehaald. Ik vond het niet mijn beste afbeelding en ik wilde hem graag uit het boek laten. Maar de uitgeverij was het niet met me eens en vond dat hij er wél in moest. Zoals jullie zien heeft Ploegsma de strijd gewonnen. Achteraf denk ik dat het niet zozeer voortschrijdend inzicht was dat me deed twijfelen, maar eerder een moeilijk te benoemen persoonlijke drempel. Vaag wist ik al dat de pauw voor het zelf stond, het jezelf tonen in alles wat je bent. Hoewel het hier op de sociale media mag lijken of ik dat graag en zonder terughoudendheid doe, het tegendeel is waar. Ik flaunt niet graag, ik moet er vaak juist moeite voor doen om te ontdekken wat ik wil en wie ik ben, laat staan dat ik dat eenvoudig kan laten zien. De boodschap op deze pagina is dus misschien wel de boodschap die het meest aan mezelf is gericht en die ik nog altijd met enige twijfel aanschouw. Het is nu niet dat ik er moeite mee heb dat deze prent in het boek staat. Het is een wonderlijke weg, zodra een boek uit mijn handen is, door de hele machine van redactie, lithografie en vormgeving is gegaan, gedrukt is en de wereld in is gegaan, is het losgesneden van mij als persoon. Het boek is niet meer van mij maar het is een op zichzelf staand wezen geworden, waar iedere afzonderlijke lezer zijn eigen leven aan toe kan kennen. En dit laatste is precies waarom ik zo graag boeken maak.

De moeilijkste, meest tijdrovende prent uit Het lied van de spreeuw om te maken was deze. Ik weet niet waardoor het precies kwam. Misschien had ik het idee te vastomlijnd in mijn hoofd, dat kan voor een kramp zorgen die ertoe leidt dat je nog maar moeilijk aan je eigen verwachtingen kunt voldoen. Ik heb twee versies uitgesneden waarvan de eerste de prullenbak in ging, de ijsvogel was te groot en te plomp, er zat niets anders op dan opnieuw beginnen. Ik heb over alles getwijfeld wat hier te zien is. Of ik het water zwart moest maken met de spiegeling in een enkele lijn, of ik de twee gespiegelde afbeeldingen los van elkaar moest snijden, dus met die witte lijn ertussen of dat ik alles uit één geheel moest maken. En toen ik het beeld uiteindelijk af had kon ik moeilijk beoordelen of het klopte, of wat ik beoogd had ook gelukt was, en eigenlijk kan ik dat tot de dag van vandaag niet goed. Wat ik wilde bereiken was dat er een vervreemdend effect zou ontstaan bij het kijken, dat je niet goed zou weten wat je zag, wat boven water was en wat onder. Nou ja, in die zin is mijn plan dus misschien wel gelukt. De gespiegelde tekst was iets dat ik heel graag erin wilde maar wat wel tot technische rompslomp leidde, er moest nu zodanig veel tekst in een vrij kleine witte ruimte gepropt worden dat het niet goed paste. Ik weet niet zo goed of de vormgever blij met me was maar ik heb dit idee tamelijk volhardend doorgedrukt, al had het weinig gescheeld of de spiegelletters waren komen te vervallen. Ik ben erg blij dat ik het doorgezet heb, het geeft de pagina precies alles wat hij nodig heeft. Sommige prenten uit het boek kostten weinig tijd en sneed ik zingend en zonder problemen, deze duurde lang en vergde veel van mij maar ook van andere mensen. Een boek maakt zichzelf niet, het komt niet aanwaaien, het is een continue zoektocht naar het beste wat mogelijk is.

Ik was benaderd om een prentenboek te maken door Emile, de uitgever van Ploegsma en dus was hij ook gedurende vrijwel het hele proces mijn vaste aanspreekpunt en sparringpartner. De samenwerking verliep heel organisch, heel prettig, maar natuurlijk waren er ook momenten dat we even niet op één lijn zaten. Zo had ik deze prent aanvankelijk gemaakt als omslag, dat leek me echt een wauw-effect geven, zoveel drukte, zoveel vogels bij elkaar. Het had me weken en veel hoofdbrekens gekost om hem te maken. Emile was niet enthousiast. Hij stond aan mijn werktafel en sprak de legendarische woorden: ‘aha’ toen ik de afgedrukte plaat uit de map haalde. Misschien voelde ik zelf op dit moment ook al wel dat het geen goede omslagprent was, misschien had ik zelf ook al wel twijfels gehad tijdens het maken, ik weet het niet meer zo goed, maar ik was niet in mijn wiek geschoten of teleurgesteld. Net daarvoor had ik mijn contract naar de uitgeverij gestuurd in een grote bruinkartonnen envelop waarop ik een spreeuw had gedrukt, die gebruikte ik in die tijd om mijn oningelijste werken te verzenden. In diezelfde week opperde Emile dat we daar misschien iets mee konden doen voor het omslag. Dat was het beste idee ooit. De oorspronkelijke omslagprent werd het schutblad, de oplettende lezer heeft gezien dat het eerste schutblad gespiegeld is aan het laatste, ik houd van dit soort details. Ik ben ontzettend blij met het huidige omslag, soms ligt iets in zijn eenvoud zo voor de hand dat je er in eerste instantie overheen kijkt. Wat is het dan fijn om goede mensen naast je te hebben die met je meedenken.

Mijn favoriete prent uit Het lied van de spreeuw is deze, met alle spreeuwen bij elkaar. De tekst luidt: ‘Vergeet niet te zingen over ons, zeiden de spreeuwen. ‘Alleen samen zijn we heel.’ Aanvankelijk was die tekst veel langer en ingewikkelder, gedurende het maakproces ben ik steeds stukjes weg gaan halen die ik overbodig achtte. Uiteindelijk werd het dit. Ik wilde deze boodschap erin omdat ik hier ontzettend in geloof, in solidariteit, in het verbond tussen alles wat leeft op aarde, tussen mensen onderling, tussen mens en dier, flora en fauna. Hoe we elkaar beïnvloeden en hoe we samen een keten vormen. Met de spreeuwen als voorbeeld. Maar ik besefte ook dat als je hier niet mee bezig bent of voor open staat dat ik dan nog zoveel zinnen eraan kon wijden, de kern zou niet overkomen. Daarom heb ik het verhaal uitgebeend tot er alleen dit overbleef. En ik dacht: wie het voelt begrijpt zo precies wat ik bedoel. En wie het niet voelt die kan snel door naar de volgende bladzijde.

De laatste dagen van 2021 werkte ik bijna onafgebroken aan dit paneel. Het stond al heel lang in schets maar nu had ik er eindelijk ruimte voor. Het is 0,90x1,20 m, dus echt heel groot. Ik wilde iets maken dat liefde en intimiteit uitstraalt, het is voornamelijk geschilderd maar ik heb ook mijn eigen linosneden erop gedrukt zodat het werk-in-werk is geworden. Vanochtend maakte ik het af en ik ben erg blij met het resultaat. Dat deze liefde maar door heel 2022 de heersende emotie mag blijven.