De wilde peen is uitgebloeid maar dor vind ik deze bloemen misschien nog wel mooier dan in volle bloei. Peen sluit iedere avond haar schermen om dan bij zonsopgang weer open te gaan. Ik heb een zwak voor bloemen die dat doen, het lijkt alsof ze gaan slapen, dat geeft ze iets menselijks. Bij het verdorren sluit de peen voor eeuwig zijn scherm. De armpjes buigen naar het binnenste, als een bolletje, zo valt ze in slaap, en wordt dan nooit meer wakker. Misschien is dat wel wat het mysterie van de dood is, een naar de kern keren, een eeuwig dromen in de diepste binnenwereld.

Er staan al twee plantenpotten op het graf, een van mijn ouders, een van mijn tante, naar ik aanneem. Geen derde, mijn oom, peetoom, is gestorven. In hetzelfde jaar als mijn oma, 2013. Oma in april, mijn oom in augustus. Ik heb zo mijn bedenkingen bij zijn dood. Maar daar schrijf ik later nog wel eens over. Hij was een topadvocaat maar wel een eenzame. Een graf heeft hij niet, we cremeerden hem en strooiden zijn as uit in zijn geliefde rivier, de Rijn, ver van de plek waar hij geboren werd en opgroeide.

Ik zet mijn gele bolchrysant naast de andere bloemen, ondanks dat er nu drie verse potten staan doet het graf wat vervallen aan. De dekplaat aan de voorzijde wijkt een beetje, W zet de punt van zijn schoen erop, het zakt meteen een stuk omlaag waardoor de holte eronder zichtbaar wordt. Ik huiver. Ik wil niet denken aan het grote, zwarte gat onder de zerk. Het opent de gedachten aan wat er nog over is van de twee lichamen die hier liggen. Ik hoef niet zozeer geconfronteerd te worden met al die fysieke concreetheid. Liever denk ik aan de verhalen die hier zweven, de geschiedenis, de liefde. Aan al het overstijgende, aan wat we niet kunnen zien maar misschien wel voelen. Ik kijk omhoog, de beuk waarvan ik vroeger de takken verzamelde staat er nog. Hij is flink maar niet dik, misschien had ik hem groter verwacht. De ligusterhaag achter het graf is kalend en ik kan het klooster dat erachter ligt goed zien. Daar weer achter ligt het moeras, het eeuwige moeras. Waar misschien al wel in geen duizend jaar een mens zijn voetstappen heeft gezet. Zeven bronnen voeden het, maar dat kun je niet zien, dat moet je weten. De bronnen monden uit de hoge hellingen die als een grote boog om het moeras liggen. Niemand waagt het om de steile schuinte af te dalen en verstrikt te raken in de bodemloze modder.

De phacelia drukte ik al een tijd geleden af maar ik had veel moeite om hem te determineren. Dus de print hing als een grote anonieme onbekende op mijn wand, en elke keer als ik er langs liep voelde ik me kribbig worden dat het me nog niet gelukt was om de naam op te zoeken. Maar vanochtend kreeg ik een ingeving, omdat ik hem had gevonden op het veld waar de boer groenbemesters en bijenmengsel had gezaaid besloot ik daarop te gaan zoeken. Zo vond ik hem vrijwel meteen. Inmiddels is er geen phacelia meer te vinden op Blankwater, het veld is omgeploegd. Grote brokken glanzende klei liggen er nu braak. Ik laaf me eraan, ik houd van de geur van omgeploegde grond, de kleur, de textuur. Zoveel als ik van de dieren, planten en gewassen van Blankwater houd, zoveel houd ik ook van de grond.

Ik nies me suf, met mijn bolchrysant op schoot. Hij is zo groot dat ik er nauwelijk overheen kan kijken. Op het plein voor de oude basiliek trek ik voorzichtig het plastic van de pot, gooi het in een prullenbak. 
'We lopen wel even zo,' wijs ik naar W, die de route langs de weg naar het kerhof wil volgen.
De weg die ik het liefste loop is het smalle pad dat langs de kerktrappen oploopt, een geasfalteerde weg waar een auto net kan rijden. Het ligt een beetje verscholen, als een holle weg, tussen twee taluds in. Eenmaal bovenop de kerkheuvel sta ik achter de de kapel, op het hooggelegen kerkhof, het uitzicht over de velden is hier adembenemend. Dit is misschien wel de mooiste plek op aarde. Mooier dan Blankwater, ja, al klinkt dat wat gek. Zoals dat gaat met schoonheid, een mens moet er niet te veel van binnenkrijgen. En bovendien is het niet zelden dat aan de schoonheid iets kleeft.

Via de trappen aan de noordkant loop ik omlaag, langs het huis van de koster. Mijn grootouders liggen begraven op het lage kerkhof. Ik voel me wat ongemakkelijk, mijn wandelschoenen, onder mijn lange jas stiekem mijn kluskleren, we zijn de keuken aan het betegelen. Maar er is niemand. Niemand ziet me.

De paddenstoelen schieten als, eh ja, paddenstoelen uit de grond, bij Blankwater. Een enorm dorp vliegenzwammen staat langs het pad tussen het moeras en het ven, onder het berkengroepje. In de wei staan grote parasolzwammen. Ik weet waar straks de inktzwammen weer verschijnen. Mensen sturen me filmpjes door van hoe je een mooie afdruk kunt maken van de plaatjes onder de hoed maar alles in me weigert. Ik kan het niet, ik kan geen paddenstoel plukken. Sowieso is het plukken van een vliegenzwam verboden maar ook de andere laat ik staan. Ik erger me aan de Duitsers die in deze tijd van het jaar massaal met hun mandjes komen oogsten om ze op te eten, dat is in Duitsland een gebruik. Ze zijn te mooi, te teer, alsof ze uit een sprookjeswereld komen, en ze zijn er maar zo kort. Geen afgedrukte paddenstoelen hier, die fantaseer je er maar bij.

We lopen over De Lanck, ons rondje zit er bijna op. Het is Allerzielen vandaag. Met de komst van november is ook het weer omgeslagen. Het is kouder, ik draag mijn wollen vest onder mijn jas en ineens valt ons op hoe de helling zichtbaar wordt. Dat betekent dat de bladeren nu echt aan het vallen zijn, de roodoranje gloed van de bosrand wordt langzaam transparant. De kraanvogels blijven maar komen dit jaar, ook nu vliegt er weer een grote troep over, net als ze boven ons zijn wisselen ze van formatie. Ik zie de lijn langzaam veranderen, het lijkt alsof ze een gezicht vormen in zijaanzicht, een gesloten oog zie ik, een neus, een mond. Dan vervormt het weer, het wordt een lange lijn met twee V's. Ik kijk ze na tot ze uit beeld zijn.
'Kraanvogels op Allerzielen, dat heeft vast een symbolische betekenis,' zeg ik tegen W. Al weet ik niet welke.
'Misschien kunnen we naar het graf van oma,' bedenk ik dan.
Daar ben ik al jaren niet meer geweest. Maar W knikt. Goed plan. We besluiten meteen door te rijden.

Ik ben al langer weg uit het dorpje aan de kleine rivier waar ik opgegroeid ben dan dat ik er gewoond heb. Ik kom er nog regelmatig om mijn ouders te bezoeken maar die wonen buitenaf, in het dorp zelf kom ik zelden meer. Het voelt er altijd klein, alsof het nooit meegegroeid is met de tijd, ik voel me er tegelijkertijd een buitenstaander en iemand die er hoort, een vreemd ambivalent gevoel. W wacht in de auto met de hond, ik klos op mijn smerige wandelschoenen de kleine supermarkt in. Binnen bij de ingang staat meteen wat ik zoek, een grote bolchrysant.

Van Merlijn kreeg ik een inventarisboek met alle grassoorten. Niet te geloven, er gaat een wereld voor me open. Het boek bevat honderd grassen uit de regio Delft maar ook al ligt Blankwater dik honderdtachtig kilometer ten zuidoosten van Delft, en zal de vegetatie echt verschillen, de grassoorten zullen grotendeels overeenkomen. Ik ben als een kind zo blij, het gemak waarmee ik nu mijn gevonden grasjes kan determineren is zalig. 's Avonds lig ik nu met mijn grassenboek in bed, W moet erom grinniken, hij wist natuurlijk al wel dat ik een vakidioot ben maar in bed met mijn grassen is een heel nieuw level.

Ondertussen is in mijn atelier mijn obsessie ook tot een ongekend niveau gestegen. Ik bestelde een poos geleden een zaag voor mezelf, zo'n gevaarlijke die je niet met de hand bedient maar met een zaagtafel. Het te zagen object duw je als het ware door de zaag heen, in plaats van andersom. Mijn hoofd draait overuren, omdat zich ineens een wereld aan nieuwe mogelijkheden opent, en ook omdat mijn brein nu andersom moet werken. Ik heb een nieuwe lading hout gehaald en daarop heb ik eindeloos veel bladeren afgedrukt, die zaag ik een voor een uit. Dan schuur ik ze en lak ze af met een laag kunsthars. Inmiddels heb ik er meer dan tweehonderd gemaakt, ik leg ze allemaal uit op de vloer van mijn atelier. Het is bizar om te zien hoe de bladeren allemaal in elkaar lijken te passen, alsof het geometrische vormen zijn, samen vormen ze een golvend patroon. Het geheel doet me denken aan iets, iets uit de natuur, een verenkleed, of een vlammenzee, een waterstroom. 

Wat betekent het, het kerstbestand dat in het vooruitzicht ligt? Trui weet het niet. Enerzijds erlangt ze naar twee dagen rust, dat het monster van de oorlog twee dagen zijn muil dichthoudt, geen lawaai, dat ze kunnen slapen, dat ze even veilig zijn, dat ze naar buiten kunnen zonder zorgen. Anderzijds wrikt alles zich in haar binnenste. De oorlog zal daarna gewoon doorgaan, het is een schijnvertoning, de angst zal niet verdwijnen, Marie is nog steeds doodziek. De dokter is wel langsgeweest en heeft haar een drankje gegeven, al lijkt het nog niet te werken.

Naast de ganzen en kraanvogels zijn ook de reigers druk. Ik weet niet precies waarmee maar ze lijken lawaaiïger dan gedurende het voorjaar en de zomer. Ik schrik altijd van een reigerschreeuw, het klinkt rauw en luid, meer naar een zwijn dan naar een ranke vogel. Ik moet denken aan het verhaal dat ik niet lang geleden las. Een vrouw vond een jonge spreeuw, hij was gewond. Ze lapte het beestje op maar vliegen kon hij niet meer dus ze besloot een volière voor hem te bouwen. Ze luisterde naar zijn geluiden, spreeuwen zijn imitators en bauwen alles na wat ze horen. Ze besloot hem De mond te noemen en probeerde bij elk geluid dat hij maakte te achterhalen wat het oorspronkelijke geluid was geweest dat hij gehoord had. Dat lukte meestal vrij goed maar bij één geluid bleef ze steken. Een soort schril, hoog trilgeluid. Hoezeer ze haar best ook deed, ze kon maar niet bedenken waar dit vandaan kwam. Uiteindelijk bedacht ze een theorie: het hoge trillen was het geluid van dinosaurussen, doorgegeven door de eeuwen en spreeuwengeneraties heen. En nu klonk de oeroude dinosaurusroep in de volière in haar huis, uit een spreeuw die De mond heette.

Natte sneeuw joeg door het bos, Trui kon zich niet herinneren hoe het was om warme voeten te hebben. De dikke sokken in haar klompen waren nat, de bosgrond zompig, ze liep met de grote teil naar de schuur om aardappelen te halen. Een jonge Duitser lag te slapen op een stapel jute zakken, hij werd wakker toen ze de teil op de grond zette, ze had geen zin om zachtjes te doen voor hem. Toch was hij vriendelijk, hij klopte het stof van zijn uniform, ze schatte hem nauwelijk vijftien. Hij probeerde een gesprekje met haar aan te knopen, ze reageerde onwillig, maar hij leek het niet door te hebben en kletste gewoon door. 
'Er komt een staakt-het-vuren met kerst,' vertelde ze even later in de schuilhut.
Matthieu lag op zijn matras, hij richtte zich op en zette zijn hand onder zijn hoofd.
'Hoe weet je dat?'
'De Duitser vertelde het.'
Matthieu liet zich weer zakken en staarde naar het plafond.
Twee dagen geen kanonnengebulder, twee dagen relatieve rust, twee dagen geen oorlog.