Het ruikt al een paar dagen smerig bij het pad dat vanuit De Lanck naar het moeras loopt. De geur van dood dier. Ik denk dat er een kadaver in het maisveld ligt, een flink lijk moet het zijn want de geur verspreidt zich over een grote oppervlakte. Ik loop er iedere keer langs met mijn mouw voor mijn mond en neus maar dat helpt amper en vraag me af of er nu geen kleine doodlichaamsdeeltjes in mij terechtkomen. Bestaat geur uit onzichtbare deeltjes die door de lucht zweven? En adem ik die in? Als dat zo is zwerven er piepkleine deeltjes van het stoffelijk overschot door mijn lichaam.

Ik zou soms willen schrijven over al de geuren van Blankwater, maar het voelt alsof het zinloos is. Er is niets zo moeilijk in woorden te vatten dan geur. Maar als er kleine kadaverdeeltjes door me zwerven door het dode dier in het maisveld dan betekent dat ook dat mijn lichaam is opgebouwd uit de doorzichtige geur van het ven op een heldere dag. De donkere geur van de omgewoelde aarde waar de zwijnen zijn geweest. De zacht stoffige geur van een bijna rijp korenveld. De gronderige lucht van de dassenburcht in aanbouw. De zure geur van vroeg gevallen populierenbladeren. Het gas uit het moeras, de rottende boomstronk in het moeras. De bedjes van de wilde varkens tussen de varens. De heel licht paardachtige geur van een ree zodat ik weet dat het hier net voor mij is geweest.

Overdag gaat het werk op de boerderij door, er moet voedsel worden verbouwd. De Duitsers hangen rond, liggen te roken in de schuur, ze zijn vaak nog piepjong. Ze zijn lang niet allemaal onaardig, sommige zitten duidelijk verelegen om een praatje en proberen een gesprekje met Trui aan te knopen. Maar ondertussen hebben ze haar fiets gevorderd en moet ze alle boodschappen nu te voet halen in het dorp en in de stad. 

Ik had al vaker varenbladeren afgedrukt maar altijd de gewone varens uit onze tuin. Dit keer neem ik er een mee van Blankwater, een adelaarsvaren, en ik verbaas me bij het plukken al over het verschil. De takken zijn zoveel taaier, de bladeren lijken wel van heel stevig plastic, een wasachtige laag ligt erover heen. De bosomgeving vergt natuurlijk veel meer stevigheid dan de luwte van een stadstuin, al voel ik in de harde, onbuigzame bladeren ook een vorm van weerspannigheid, starheid. Bij het inrollen glijdt de inkt vrijwel meteen van het groen.

De Engelsen vliegen elke nacht over met hun bommenwerpers en de flakkanonnen achter de kleine boerderij bulderen aanhoudend. De familie verblijft vrijwel continu in de schuilhut in het bos, een diepe kuil met daarop een dak van metalen platen waarop ze heiplaggen hebben gelegd. Als je niet weet dat er een schuilkelder ligt zou je het niet zien. Matthieu heeft samen met pap de wanden verstevigd met een houten beschoeiiing, op de grond liggen planken. Trui en Marie hebben het vanbinnen gezellig gemaakt, Trui heeft een tapijt over de planken gelegd en mams lievelingsschilderij opgehangen. Ze maakt zich zorgen over mam, die ineengedoken op een stoel in een hoek van de kelder zit, er komt al weken geen woord uit. Behalve 's nachts, als de vliegtuigen overkomen, dan hoort ze haar huilen van angst.

Matthieu heeft gehoord dat Jan van de post niet naar Duitsland is gegaan, maar samen met een flinke groep jongens en mannen ondergedoken zit in de onderaardse gangenstelsels van de stad. Er zijn nauwelijks meer mannen te vinden bovengronds, de vrouwen regelen het dagelijks leven. Ze voorzien de kelders van eten, in het grote huis op de heuvel, met de luiken, aan de doorgaande weg richting het centrum richten ze een verzetsgroep op. De Duitsers voelen dat er iets niet in de haak is, het aantal huiszoekingen wordt opgevoerd, maar zonder succes. Zowel de mannen als de verzetsgroep worden niet ontdekt.

Blankwater staat vol met vuilbomen, maar ik had ze nog nooit gezien. Pas toen ik een takje afbrak om het af te gaan drukken, me verwonderde over de mooie besjes die eraan zaten, viel me op dat al het middelhoge groen, de hele bosrand lang, bestond uit deze struiken. Honderden, misschien wel duizenden moesten het er zijn. En ze waren me nog nooit opgevallen. 

Een poosje na mijn bezoek het oorlogsmuseum kwam ik in aanraking met het boek van Mark Wolynn: Het is niet met jou begonnen. Ik heb een grondige hekel aan boeken die naar zelfhulpliteratuur neigen en ik moest even door de eerste pagina's heenbijten. Bovendien is Wolynn bepaald geen begenadigd schrijver. Maar het wetenschappelijk onderzoek dat hij behandelt, in navolging van onder andere Bessel van der Kolk, is interessant. Bevindingen van jarenlang onderzoek tonen aan dat trauma erfelijk is. Angsten, depressie en pijn kunnen zich manifesteren in je lichaam vanuit verre voorouders. Trauma kan fysiek aantoonbare wijzigingen aanbrengen in DNA en daarmee toekomstige generaties beïnvloeden. Overgeërfd trauma houdt precies drie generaties stand.

De situatie op de hei wordt gevaarlijk. Het Duitse afweergeschut staat maar een paar meter van de kleine boerderij en er moet een schuilplaats komen. Er zit geen kelder onder het huis en dus moet er iets gebouwd worden. Matthieu en pap beginnen met graven in het bos aan de overkant van de weg. Ze zijn met z'n vijven dus het moet een flinke kuil worden. Diep ook. Misschien is het beter om hem nog wat groter te maken zodat er ruimte is voor de buren van verderop. Het werk vlot maar langzaam, Trui en Marie kunnen het niet aanzien, de Duitse soldaten die op het erf rondlopen zijn onrustig, dat kan niks goeds betekenen. Ze besluiten mee te helpen met graven. Mam staat aan de rand van de kuil, ze wringt haar handen in haar schort. Ze heeft al maanden geen oog dicht gedaan, haar dunne grijze haar hangt in slierten voor haar gezicht. De meeste dagen kan ze het niet eens opbrengen om te koken, dan zit ze maar wat voor zich uit te staren naast de kachel.

De wei tegenover het ven staat vol met Sint Janskruid. De koeien eten er met een grote boog omheen en dus blijven de stevige bezempjes tot ver in het najaar staan. Voor paarden is Sint Janskruid giftig en de koeien moeten er dus ook niets van hebben maar mensen nemen het al sinds de oudheid graag tot zich, het zou helpen tegen depressie.
Depressie.
Goh. Interessant. 

Langzaam intensiveert de oorlog. De Duitsers bouwen stellingen op op de hei, rondom de kleine boerderij, het gebied is onderdeel van de Westwall, een verdedigingslinie die van Kleve tot Basel loopt. In de bossen tussen het ouderlijk huis van mijn oma en Blankwater wordt de Maas-Rur-stellung ingericht, een versterking van de wall. Bij Blankwater zijn de restanten van de Stellung nog goed zichtbaar, er liggen overal bunkers en tegen de helling zie je de tankgrachten en loopgraven nog terug in het landschap, gebouwd door dwangarbeiders, krijgsgevangenen en Hitlerjugend. Mijn oma moet de bedrijvigheid gezien hebben, er werkten 7000 mensen aan de linie. Het moet een drukte van belang zijn geweest in de bossen.

'Ze zijn aan het graven op de Duitse berg,' zegt Trui, ze trekt haar dikke trui uit, ze is bezweet van haar tocht richting de stad. Hoewel het al oktober is hangt er nog een zachte warmte over het land.
Matthieu zet zijn bietenkist tegen de schuur en steekt een sigaret op. 
'Allemaal dwangarbeiders, maar ook jongens van hier. Jan van de post is ook opgeroepen om te gaan schansen.'
Zijn stem klinkt dun, Jan is Matthieu's beste vriend, maar Trui doet alsof ze het niet merkt. Haar eigen keel zit ook dicht. Ze sluit haar ogen even, haar rug tegen de muur waar de hele dag de zon op heeft geschenen. Ze is het zat, de Duitsers overal, de continu veranderende situatie, het niet weten of het nog ooit voorbij zal gaan, en de angst. Vooral de angst.

Precies op het veld achter het woonhuis komt afweergeschut te staan. Ik probeer in mijn hoofd een plaatje te construeren van hoe dat eruit ziet, afweergeschut, maar er komt niets. Op internet zoek ik naar afbeeldingen en ik vind uiteindelijk zelfs het type dat gebruikt is voor de Westwall, het flakkanon. Ik ga op pad, naar het oorlogsmuseum in Overloon. Daar vind ik exact deze machine. Ik sta er een poosje naar te staren, leunend op de muur van zandzakken die eromheen staat. Gek is dat, met zandzakken. Ze lijken zo zacht en hoe zwaar kan een zak nu eigenlijk zijn? Maar de muur is onverzettelijk. Om de paar minuten gaat er door de enorme loods vol tanks, rupsvoertuigen en vliegtuigen een geluidsimitatie van het flakkanon. Ik voel hoe ik ineen krimp bij elk salvo. Het is oorverdovend, ik wil mijn oren bedekken en wegkruipen. De tranen branden achter mijn ogen.

Een familiegeschiedenis, of geschiedenis in het algemeen, bestaat bij de gratie van de levende generatie. Zij kan scheppen en modelleren, zij kan verwijderen wat ongelegen is. Zij kan kiezen wat er wordt overgedragen op de toekomstige geslachten. Of valt er helemaal niet zoveel te kiezen? Hoeveel rol spelen emoties bij het al dan niet doorgeven van de historie? Op het moment dat Trui begreep dat haar vriend, naar de status van de relatie kan ik alleen maar gissen, een overloper was, zal ze vermoedelijk grote schaamte hebben gevoeld. 

En ik? Wat voel ik? 
Mij bekruipt continu het gevoel dat ik dit verhaal niet mag opschrijven. Iets dat gebeurde in 1940, misschien zelfs nog iets daarvoor, 84 of 85 jaar geleden, waar ikzelf totaal geen aandeel in had. Maar waar ik tijdens het schrijven van elke zin twijfel of ik niet iets doe dat niet geoorloofd is. De boodschap die in de toon van de woorden lag die mij als kind werden toegebeten, is in me gekerfd. Het beeld is als glad ijs. Niet betreden, gevaarlijk terrein.

Trui kwam thuis, de zon scheen door de keukenramen, mei was zeldzaam uitbundig dit jaar. Ze schoof aan de houten tafel, Marie zat de aardappelen te schillen, Matthieu kwam net binnen en schopte zijn klompen uit. Een hoopje zand op de net geveegde vloer. Zonder dat ze het wilde voelde Trui hoe de tranen zich een weg naar buiten baanden, haar schouders schokten. Hortend en stotend vertelde ze wat Ria had verteld, Marie en Matthieu luisterden. 

Ik haast mij nu om de afsluitende zin te schrijven:
Daarna heeft ze hem nooit meer gezien.

Dat weet ik natuurlijk niet zeker, maar ik hoop dat en daarmee leg ik het vast voor iedereen die na mij komt: mijn oma had een vriend die de verkeerde kant opging maar ze heeft hem nadat ze het wist nooit meer gezien. Einde intermezzo. Nu kan de echte familiegeschiedenis haar aanvang nemen.