De naam van deze grassoort vond ik dan weer redelijk snel via google, vast omdat het er wat anders uitziet dan alle andere grassoorten. Het lijkt wel wat op een knekelige hand. Ik las ooit een verhaal van handjes die omhoog steken uit de aarde, op een kerkhof. Allemaal handjes met grijpende vingers. Steeds als ik nu dit gras zie moet ik daaraan denken. Stel nu dat ieder grasje een overleden voorouder is die zijn hand uitstrekt vanonder de grond.

Mijn oma was een pronte vrouw. Ik kan er geen ander woord voor verzinnen, pront dekt de lading. IJdel was ze ook. Ik herinner me haar juwelen, zware gouden kettingen, oorbellen, aan haar hand een grote, brede ring met diamanten. Zorgvuldig gelakte nagels, vlijmscherp gevijld. Ze droeg graag witte bloezen met kanten kraagjes, lippenstift, haren gekruld. Ze kreeg wat ze wilde, van haar leerde ik de kunst van het afdingen, een zakenvrouw, trots en onverbiddelijk.

Maar onder die façade ging een hele angstige vrouw schuil, die naarmate de jaren verstreken, en het decorum afbrokkelde, langzaam tevoorschijn kwam. Ze hoorde iedere nacht de vliegtuigen overkomen. Ik liep een keer nietsvermoedend binnen toen ze lag te slapen, voorover gebogen op de eettafel. Ze schrok wakker, leek nog niet helemaal terug van waar ze geweest was. Haar ogen vulden zich met tranen, haar stem sloeg over van de paniek.
'Hoorde je ze?' vroeg ze. 'Hoorde je hoeveel er over vlogen? Hoorde je de granaten?'
Heel even was er een barst in het glas zichtbaar, een zeldzaam inkijkje in de reusachtige, monsterangsten die haar haar leven lang geplaagd moeten hebben. Daarna zette spande ze haar lippen weer aan, rommelde in de keuken op zoek naar koekjes voor me.

Tegen het einde nam de oorlog het definitief over. Had ze haar leven lang gevochten, de bezetter won zeven decennia later alsnog. Langzaam verdween alles wat haar altijd haar aanzien had gegeven. Nagels lakken lukte niet meer, oorbellen indoen ook niet. De ring verdween van haar vinger, de witte bloesjes kon ze niet meer schoonhouden omdat ze knoeide tijdens het eten. Haar haren krulde ze niet meer, het werd pluizig, ik voelde hoe het stug tussen mijn vingers doorgleed toen ik haar hoofd aaide toen ze stierf.

Af en toe rijd ik even langs het ouderlijk huis van mijn oma. Ik ben er nooit binnengeweest natuurlijk, toen ik geboren werd was het al decennia niet meer in handen van de familie. Ik ben als kind wel eens in het huis ertegenover geweest, daar woonde de zus van mijn oma met haar gezin na de oorlog, maar ik was te jong om te begrijpen dat het lage boerderijtje met de witgekalkte stenen ooit een belangrijke rol had gespeeld in mijn familiegeschiedenis.

Het huis van mijn oudtante kan ik me nog goed herinneren, het was er deftig en stijf. Met een glanzend opgewreven voorkamer waar niemand ooit kwam. Ik herinner me de grond erachter nog, een immens veld waar het altijd schemerig was door de hoge bomen. Of misschien door iets anders. Het huis is in de jaren vijftig gebouwd, pas nu realiseer ik me dat het gebouwd is op de plek waar zich al het leed heeft afgespeeld.

Mijn oma heette Trui, haar zus Marie en haar broer Matthieu. Naarmate de dag van 10 mei 1940 vordert lijdt het geen twijfel meer: de oorlog is inderdaad begonnen. Grote stoeten Duitsers marcheren door de straten van de stad en ook trekken ze op naar het dorp, met paardenkarren vol materieel uit vorderen overal woningen. In de Maasweiden naast de opgeblazen brug wordt een gigantisch munitidepot ingericht. Matthieu mengt zich niet in de opgewonden gesprekken tussen Trui en Marie, hij pakt zijn schoffel en gaat de moestuin in.
'Hij is bang,' zegt Trui, 'dat hij wordt opgeroepen voor de Arbeitseinsatz.'

De hoeveelheid grassoorten op Blankwater is overweldigend. Ik pluk een, naar ik denk, onbeduidend grassprietje, neem hem mee naar mijn atelier, druk hem af en zoek op internet naar de naam. Ik verdwaal in een labyrint van botanische websites waar ik niet meer uit kom en besluit dat ik niet alles hoef te weten. Ik mag gras gewoon gras noemen. Ik hoef niet elk geheim te ontrafelen, sommige zaken mogen verborgen blijven.

Maar weinig mensen weten dat de oorlog begon in de stad waar ik nu woon. In de nacht van 9 op 10 mei trekt een groep Duitse militairen de grote laan vanuit de kapel in, verkleed als Nederlandse soldaten. Een Nederlandse sergeant krijgt argwaan omdat een van hen geen onderscheidingstekens draagt. Hij zet de achtervolging in en opent het vuur. Gealarmeerde Nederlandse collega's blazen dan de bruggen over de Maas op, net voordat de Duitse hoofdmacht aan de oever verschijnt. De Nederlanders vechten dapper maar de stad is al snel in Duitse handen.

Het moet het gesprek van de dag zijn geweest in het kleine dorp ten noorden van de stad. Mijn oma moet de explosies gehoord hebben, het geluid uit de Maasvallei draagt over de velden. Hemelsbreed is het maar een paar kilometer van de oever naar de kleine boerderij op de hei. Dat de afstand minimaal is wordt over drie jaar pas echt duidelijk, maar zover is het nog niet. Het is nog vroeg in de ochtend, net na vier uur, ze is wakker geworden maar weet niet goed waarvan. Al dagen is het mooi weer en koud is het niet als ze uit bed klimt en naar buiten loopt. Er ligt een zachte nevel over de hei, de vogels fluiten al. Ze staat in moestuin als ze zware geluidsgolven door de aarde voelt trillen. Ze rent naar binnen, haar broer zit aan de houten tafel bij het fornuis en eet zijn pap.
'Hoorde je dat?' vraagt ze.
'Ik denk dat de oorlog is begonnen,' antwoordt hij.

Ik zat er al een tijdje op te wachten, op de dennenappels, maar waar de eikels inmiddels overvloedig op het pad liggen, knerpend onder mijn gympen, daar was er nog geen dennenappel te vinden. Wel hier en daar al een kastanje, maar dennenappels, nee. Onthouden: eikels en dennenappels vallen niet gelijktijdig. Waarom zouden ze eigenlijk ook? Ik weet niet zo goed waarom ik dat aannam. Soms komen er ineens van die vastgeroeste gedachten bovendrijven die altijd onderdeel uitmaakten van mijn gedachtenfundament en die ik altijd als vanzelfsprekend heb beschouwd. Pas als het anders blijkt te zijn zie ik hoe mijn overtuiging altijd onmerkbaar, onopvallend in me heeft gezeten. 

Mijn oma groeide op in een gezin van drie kinderen. Een zus en een broer had ze. Ik weet niet zoveel over hoe het er precies aan toe ging in haar vroege jeugd, volgens mij teelde haar vader, mijn overgrootvader dus, als een van de eerste boeren asperges in de regio. Maar dat weet ik eigenlijk niet zeker. Ze verbouwdem vast vanalles, aardappelen, bieten, kool. Ze ging ongetwijfeld naar school in het dorp, dat moet een aardige wandeling geweest zijn. Nu ligt er een grote na-oorlogse woonwijk tussen haar ouderlijk huis en de oude school, niet ver van Blankwater, die staat er nog en is nog in gebruik. Waar nu rijen degelijke jarenvijftighuizen staan moet toen bos of heide geweest zijn, of allebei. Ik zie de drie kinderen, broer in een plus four, de zusjes met hun zwarte krullen, over de zandgrond lopen, witte paden tussen de bloeiende hei. Het is september, net als nu. Ze rapen een dennenappel op en stoppen hem in de zak van hun jasje.

Ik vind het een wonderlijke gedachte hoe mijn leven voortvloeit uit het leven van mijn grootmoeder. Hoe dit als basis in me zit, even onmerkbaar en onopvallend als, noem maar wat, de kennis over wanneer dennenappels vallen. Ik zoek al mijn hele leven naar haar verhalen, naar de geschiedenis vsan mijn familie die als een transparant op de bodem van mijn zee ligt. Ik tast ernaar, mijn ogen dicht. Ik schrijf op wat ik weet en hoop dat er iets boven komt drijven.

Overal staat nu uitgebloeide engelwortel. Ik zag ze al weken maar wilde er steeds geen plukken, de silhouetten zijn zo prachtig tegen de ondergaande zon, als een soort toneelspelers in een schaduwspel staan ze in het landschap. Bovendien aarzelde ik of het wel zou lukken om ze af te drukken, de stelen en schermen zijn zo fragiel en breekbaar. Maar toen ik gisteravond laat nog op verzameltocht was ging ik toch overstag en nam er een mee. Vanochtend stond ik te haspelen met de roller en de inkt en betrapte me op de gedachte dat ik bang was dat de afdruk niet mooi zou worden. Een streng verboden gedachte in dit proces. Alles is mooi. Ik druk het af zoals de natuur het heeft gemaakt, ik ben slechts het doorgeefluik. De onthuller van de kunst van de natuur.

Ik heb heel lang moeite gehad met het concept kunst en schoonheid. Een van de redenen dat ik pas betrekkelijk laat in mijn leven de kunst toe kon laten ligt hierin besloten. Ik dacht altijd: tja, dan hangt er een groot schilderij in je woonkamer, en dan? Of meer in betrekking tot mezelf als maker: tja, dan maak ik iets waar je naar kunt kijken, en dan? Ik vond het heel moeilijk om een doel toe te kennen aan schoonheid. Aan de esthetiek voor de esthetiek. Wat voor een doel hebben de schone kunsten? Welk praktisch nut?

Ergens in de afgelopen jaren is er een kentering gekomen in die gedachten. Van een leven waarin ik altijd op zoek was naar het praktische nut van wat ik deed, naar een reden achter alles, is het nu vrijwel volledig weggevallen. Ergens op de lijn kwam ik erachter dat hoe hard ik ook mijn best doe, het leven zijn eigen loop heeft. En met die constatering heb ik alle doelen overboord gegooid. Ik heb welbehagen leren kennen, en vreugde en genot. Genot van kunst en schoonheid, in mijn woonkamer zitten en verrukking voelen over het mooie schilderij dat ik daar heb opgehangen. Kunst maken omdat ik genot ervaar in het proces. Meer dan dat hoeft het niet te zijn. Vreugde is reden genoeg.